Οι απογραφές πληθυσμού πέντε χωριών του Κρικελλοπόταμου

Βουνά δύσβατα, δασώδη και ηρωικά στο βάθος των αιώνων. Στοιχεία που συνθέτουν έναν όμορφο τόπο, αλλά συγχρόνως καθιστούν τη ζωή σκληροτράχηλη. Χωριουδάκια που κουρνιάζουν στις βουνοπλαγιές σαν χρωματιστές φωλιές, ένα αρχοντικό ποτάμι, ο δικός μας Κρικελλοπόταμος, περιστοιχίζεται σε ένα τμήμα του από πέντε ιστορικά χωριά:

Ροσκά, Στουρνάρα (Δολιανά), Κοντός (Κοντίβα), Ψιανά , Καστανούλα (Σέλιτσα).

Σχετικά, παραθέτουμε απογραφικά στοιχεία από τα βιβλία του Ι.Δ. Σταματάκη «Πίναξ Χωρογραφικός της Ελλάδος» αφενός, εκδόσεων 1846 και 1863 και αφετέρου το σύγγραμμα «Τα Ελληνικά, ήτοι περιγραφή…» του Ιάκωβου Ρ. Ραγκαβή έκδοση 1853.

Στη συνέχεια, μέσα απ' τα αρχεία της Ελληνικής Στατιστικής Αρχής (ΕΛΣΤΑΤ) αντλούμε πληροφορίες πιάνοντας το νήμα απ' την απογραφή του 1879, καθώς από τότε υπάρχουν αναλυτικές αναφορές σε κοινότητες και οικισμούς.

Η έρευνά μας αφορά στον πραγματικό πληθυσμό, που βρισκόταν και δρούσε εκεί κατά την ημέρα της απογραφής, αποφεύγοντας αναφορές στο νόμιμο (δημότες) ή μόνιμο πληθυσμό (δήλωση μόνιμης κατοικίας ).

Έτσι, παρατηρούμε εποχιακή μετακίνηση μεγάλου αριθμού κατοίκων προς πεδινούς τόπους τον χειμώνα, κυρίως προς Αιτωλοακαρνανία, με επιστροφή την άνοιξη. Αυτή η σταθερά επαναλαμβανόμενη μετακίνηση σχετίζεται με την προμήθεια αγαθών, την προστασία των κοπαδιών και γενικότερα με τις δύσκολες συνθήκες του χειμώνα. Από Μάιο έως Οκτώβριο στα χωριά μας έχουμε σταθερά τις μεγαλύτερες πληθυσμιακές συγκεντρώσεις. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το έτος 1920, κατά το οποίο επειδή η απογραφή έγινε Δεκέμβριο, κατέδειξε τη μικρότερη πληθυσμιακή ένδειξη σε σχέση με άλλες εποχές του έτους. Ας λάβουμε δε υπόψιν, ότι κατά την προηγούμενη διετία είχε ενσκήψει βαριά επιδημία ισπανικής γρίπης με σημαντικό ποσοστό θνησιμότητας.

Απογραφικά δείγματα συναντάμε μέσα από καταλόγους ενίσχυσης «απόρων και αποκλεισμένων λόγω χειμώνα κατοίκων» για τα έτη 1953-1957, όπου ενδεικτικά έχουμε:

• ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ ΡΟΣΚΑΣ: 434 κάτοικοι (συμπεριλαμβάνεται ο συνοικισμός της Στουρνάρας, ενώ η Κοντίβα τότε ανήκε διοικητικά στο Μεγάλο Χωριό).
• ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ ΨΙΑΝΩΝ: 441 κάτοικοι (συμπεριλαμβάνονται οι συνοικισμοί Καστανούλας και Βυθίσματος).

Συνεπώς, παρατηρούμε ότι αν και υφίσταται διαρροή πληθυσμού μέχρι το 1950, στη συνέχεια και μάλιστα περί τα μέσα του ’50 παρουσιάζεται αυξητική τάση κατοίκων με τον τοπικό πληθυσμό να επανακάμπτει κοντά στους αριθμούς του 1940.

Εξάλλου, η μετανάστευση σε μαζικούς ρυθμούς προς το εσωτερικό και το εξωτερικό της Ελλάδας, ξεκινά προς τα τέλη αυτής της δεκαετίας με αυξητικές τάσεις, κορυφώνεται τη δεκαετία του ’60 και συνεχίζει την δεκαετία του ’70, ενώ οι πληθυσμιακές μετακινήσεις δηλώνουν αναζήτηση διαφοροποίησης του τρόπου ζωής. Έτσι, καταλήγουμε στη μείωση των κατοίκων στα χωριά αυτά, με αποτέλεσμα τη σταδιακή εγκατάλειψη κοινοτήτων, φαινόμενο που πρωτοεμφανίστηκε στο χωριό Κοντίβα το 1970. Ονομασίες οικογενειών απ’ τη Ροσκά, όπως Ηλιόκαφτος, Σταθόπουλος, Φραγκούλης, Κοιλιάς, Τσιριγγούλης, Φαφούτης μνημονεύονται στις προφορικές ιστορίες, αναφέρονται ως τοπωνύμια και τις συναντούμε σε τοπικούς καταλόγους και έγγραφα.

Στη συνέχεια, κατά τη δεκαετία του ’80 οι μόνιμοι κάτοικοι ολοένα και λιγοστεύουν παρόλο που η έλευση του αυτοκινητόδρομου συμβάλλει σημαντικά στη μείωση του χρόνου μετακίνησης, γεγονός που συνδυαστικά με την παροχή ηλεκτρικού ρεύματος έδωσαν νέα πνοή στον τόπο. Οι απογραφέντες κάτοικοι στους καταλόγους από το 1981 και εξής καταδεικνύουν ενεργά την παρουσία τους δηλώνοντας αποφασισμένοι να διατηρήσουν ζωντανό τον τόπο τους.

Η τελευταία απογραφή του 2021 φανερώνει την επίδραση των περιοριστικών μέτρων του COVID-19 (α’ & β’ lockdown), καθώς και τον φόβο από τις μεταλλάξεις του ιού, στοιχεία που επηρέασαν τον αριθμό των καταγραφών. Η επισήμανση μάλιστα της Καστανούλας με πληθυσμό «μηδέν» αποδεικνύεται εσφαλμένη, καθώς την ημέρα εκείνη είχαν παρευρεθεί στη διαδικασία τα πέντε μέλη της οικογένειας Γιάτση.

Γενικά, η συντελούμενη αναβάθμιση της καθημερινότητας των πολιτών της περιοχής μας, με κανένα τρόπο δεν πρέπει να φέρνει εφησυχασμό τόσο ως προς την αποτελεσματικότητα του κρατικού μηχανισμού, όσο και στην δυναμική αντίληψης του τοπικού πληθυσμού, αλλά να αποτελεί προϋπόθεση για περαιτέρω αξιόλογα και ολοκληρωμένα έργα μακράς πνοής, σε συνάφεια με το τοπικό οικοσύστημα και πάντα αρμονικά με το φυσικό περιβάλλον.